Hoe psychische problemen met slikken te herkennen en wat eraan te doen
Psychogene slikproblemen
Slikken – een alledaagse handeling waar de meeste mensen in hun dagelijks leven helemaal niet over nadenken. Automatisch brengen we een hap van onze mond naar de keel en verder naar de slokdarm zonder enige aarzeling. Maar wat als deze vanzelfsprekende handeling een probleem wordt? En wat als dat probleem geen fysieke oorzaak heeft, maar uit het hoofd komt?
Terwijl eetstoornissen zoals anorexia of boulimia de laatste jaren steeds vaker worden besproken, zijn psychische slikproblemen, ook bekend als psychogene dysfagie, minder bekend en vaak over het hoofd gezien. Dit probleem kan lijken op een fysieke aandoening, maar de wortels liggen elders – in de psyche.
Hoe manifesteert een psychogene slikstoornis zich?
Mensen die door deze stoornis getroffen zijn, beschrijven vaak een gevoel van een brok in de keel, het onvermogen om zichzelf te dwingen te slikken of de angst om te stikken tijdens het slikken. Soms verschijnen de problemen plotseling en veroorzaken paniek, andere keren ontwikkelen ze zich geleidelijk. Ondertussen laten medische onderzoeken – endoscopie, neurologische tests of röntgenonderzoek van de slikhandeling – geen duidelijke fysieke oorzaak zien.
Dit is vaak frustrerend voor zowel de patiënt als zijn omgeving. Het onvermogen om zonder angst of een gevoel van bedreiging te eten of te drinken, verstoort het dagelijks leven, kan leiden tot ondervoeding en uitdroging en verdiept de psychische stress nog meer. Patiënten schakelen vaak over op vloeibaar voedsel of vermijden eten volledig.
Psychogene slikstoornissen zijn ook in professionele kringen weinig bekend en worden vaak ten onrechte verward met andere diagnoses – zoals neurologische aandoeningen of klassieke eetstoornissen. In werkelijkheid houden ze echter vaak verband met angststoornissen, posttraumatische stressstoornis of depressie.
Waar komt de angst voor slikken vandaan?
De psyche kan zelfs lichamelijke functies sterk beïnvloeden. De hersenen, waarneming en emoties zijn nauw verbonden met de controle van spierbewegingen – en slikken hoort daarbij. Als er sprake is van sterke stress, paniek of psychisch trauma, kan het lichaam "bevriezen" en wordt normale motoriek moeilijk of onmogelijk.
Probeer onze natuurlijke producten
Een typisch voorbeeld kan iemand zijn die daadwerkelijk verslikt is of zich zo erg verslikte dat hij begon te stikken. Deze fysieke ervaring associëren de hersenen dan met gevaar en activeren een verdedigingsreactie – angst en spanning bij elke volgende poging om te slikken. Hoe meer de persoon zich concentreert op de slikhandeling, hoe minder "automatisch" deze werkt. Het lichaam trekt zich terug, de spieren verstijven en de cirkel van zorgen en mislukte pogingen draait verder.
Een andere situatie kan zich voordoen bij mensen die lijden aan een gegeneraliseerde angststoornis. Deze individuen ervaren hun lichaamsgevoelens vaak zeer intens, en als ze zich juist op het slikken concentreren, kunnen ze dit proces volledig blokkeren door alleen maar complicaties te verwachten.
Vanuit psychologisch oogpunt is er sprake van somatisatie – psychische pijn wordt omgezet in het lichaam. Het lichaam "spreekt" dan voor de emoties die de persoon zichzelf niet toestaat of niet kan erkennen.
Een verhaal uit het leven
Jana (29 jaar) was een succesvolle grafisch ontwerpster, een extraverte jonge vrouw die hield van koken en bijeenkomsten met vrienden bij lekker eten. Op een dag verslikte ze zich lichtjes in rijst tijdens de lunch. Het was niets ernstigs, maar het onaangename gevoel van verstikking maakte haar bang. Sindsdien begon ze problemen met slikken te ontwikkelen. Eerst bij rijst, daarna bij andere vaste voedingsmiddelen. Uiteindelijk schakelde ze over op soep en smoothies.
Ze begon gezamenlijke lunches en familiediners te vermijden. In restaurants werd ze misselijk bij het zien van het menu. Hoewel ze alle beschikbare onderzoeken had ondergaan en zeker wist dat er niets fysiek mis met haar was, bleef het probleem bestaan. Uiteindelijk hielp psychotherapie haar, waar ze zich bewust werd van de diepere lagen van haar stress en angst die ze eerder niet erkende. Geleidelijk leerde ze weer zonder angst te eten – en vooral, ze stopte met het vrezen van haar eigen lichaam.
Hoe om te gaan met een psychogeen slikprobleem?
Het goede nieuws is dat psychogene dysfagie behandelbaar is – maar het vereist geduld en een gevoelige benadering. Eerst is het belangrijk om alle organische oorzaken uit te sluiten, zodat de persoon zeker weet dat zijn lichaam gezond is. Daarna komt psychologische en soms ook psychiatrische hulp.
Tot de basisbenaderingen behoren:
- Psychotherapie, met name cognitieve gedragstherapie, die helpt om denkpatronen en angsten in verband met slikken te veranderen.
- Ontspanning en ademhalingsoefeningen, die helpen om de spanning in het lichaam te verminderen en rust te brengen in moeilijke situaties.
- Blootstelling en oefening, waarbij de persoon geleidelijk "opnieuw leert" slikken – beginnend met vloeistoffen en langzaam overgaand naar vaster voedsel.
- Voedingsondersteuning, zodat het lichaam tijdens de behandeling geen gebrek aan energie lijdt.
In sommige gevallen kunnen ook antidepressiva of anxiolytica helpen, vooral als dysfagie deel uitmaakt van een bredere angststoornis. Maar ze moeten altijd deel uitmaken van een uitgebreide zorg, niet de enige oplossing zijn.
Het is niet "alleen maar psychisch"
Het is belangrijk te benadrukken dat psychogene slikproblemen niet "alleen in het hoofd" zijn. Fysiologische veranderingen die door angst en stress worden veroorzaakt, zijn echt – verhoogde spierspanning, verhoogde hartslag, droge mond, veranderde ademhaling – al deze factoren dragen bij aan het ontstaan van problemen. Het is dus geen kwestie van "doen alsof" of zwakte, zoals sommigen uit de omgeving ten onrechte kunnen denken.
"Psychische aandoeningen zijn niet minder echt dan lichamelijke – we zien ze alleen niet op een röntgenfoto," zegt de Britse neuropsycholoog Peter Halligan. Deze uitspraak vangt de sleutel tot het begrijpen van psychogene slikken – de pijn en disfunctie zijn echt, ook al is hun oorsprong onzichtbaar.
Hoe kan de omgeving helpen?
Familie en vrienden spelen een belangrijke rol. In plaats van onbegrip of druk zoals "probeer het gewoon te eten" is het beter om ondersteuning en rust te bieden. Het helpt als mensen in de omgeving geen extra stress creëren, geen druk uitoefenen en proberen empathisch te zijn. Alleen al het besef dat "ik ben hier niet alleen in" kan helend zijn voor iemand met dit probleem.
Het is ook de moeite waard om gemeenschapssteun te zoeken. Online discussieforums, therapeutische groepen of ondersteunende netwerken kunnen een bron van delen en hoop zijn. Soms helpt zelfs zoiets kleins als een aanbeveling van iemand die een soortgelijke situatie heeft meegemaakt.
Als we luisteren naar zowel lichaam als geest
Psychogene slikproblemen laten zien hoe nauw lichaam en geest met elkaar verbonden zijn. In een tijd waarin er steeds meer druk en stress op ons wordt uitgeoefend, is het geen wonder dat het lichaam soms protesteert. En juist daarom moeten we meer aandacht besteden aan onze innerlijke wereld, de signalen van het lichaam en de behoeften die we vaak onderdrukken.
Misschien is het probleem met slikken juist een belangrijke boodschap – een oproep om te vertragen, meer zorg voor onszelf te dragen en een balans te vinden tussen prestatie en innerlijke rust. Uiteindelijk gaat het niet alleen om voedsel. Het gaat erom hoe we in staat zijn om het leven zelf te "verteren".
